میرزاعبدالله صبا یا صبای میرزاعبدالله؟
جستاری از: آروین صداقت کیش
سرانجام ردیف میرزاعبدالله به روایت و قلم ابوالحسن صبا که از مدتی قبل خجسته خبرِ پیدا شدنش در میان اسناد باقیمانده از فرامرز پایور به گوش میرسید، منتشر شد. دفتر اول، شامل دستگاه همایون را «خانه پایور» به شکلی روشمند تصحیح، مقابله، و به شکلی ارجمند و شایسته چاپ و منتشر کرده و قرار است بقیه را نیز منتشر کند. مطابق راه و رسم معمول این روزها و البته خانه پایور و خانه هنر خرد نیز، جشنی درخور برای رونمای کتاب گرفته بودند و برخی سرآمدان و نامآوران را به شادیانه فراخوانده بودند.
جمع مزین به شمار زیادی از علاقهمندان و دانشجویان و موسیقیدانان بود که نشان از اهمیت رخداد میداد. و این اهمیت در چیست؟ آیا چنان که سه سخنران بلندآوازهی برنامه (حسین علیزاده، داریوش پیرنیاکان و مجید کیانی هر سه از وابستگان جریان بازگشت و درنتیجه از محشوران با ردیف میرزاعبدالله) به شکلهای گوناگون اشاره کردند اهمیت در خود صباست و عمل موسیقاییاش؟ اهمیت در نزدیکی زمان نغمهنگاری شدن این ردیفهاست که آنها را در زمرهی متنهای اولیه نغمهنگاری ردیف قرار میدهد؟ اهمیت در این است که برخلاف دیگر راوی بهنام ردیف میرزاعبدالله (نورعلیخان برومند) اولا صبا مستقیما شاگرد میرزاعبدالله بوده است و ثانیا به عنوان موسیقیدان بسیار خلاق و اثرگذار بر جریان هنری روزگار خویش شناخته میشود نه فقط ردیفدان؟ اهمیت در این است که متن با فاصلهی زمانی بسیار کمی (کمی بیش از یک دهه) نسبت به عهد آموزش صبا نزد میرزاعبدالله (اواخر دههی ۱۲۸۰ اوایل دههی ۱۲۹۰) نوشته شده است و در نتیجه احتمال دقت بیشتری از آنها میرود؟ یا در این است که فرصتی فراهم میکند برای مقایسه میان دو روایت متفاوت از ردیف که به فاصلهی چند دهه از یکدیگر ثبت و ضبط شدهاند؟ خلاصه این که آیا این متن اهمیت موسیقیشناختی تاریخی دارد؟ با توجه به زمان درس گرفتن صبا و اسماعیل خان قهرمانی پرده از تحولات و تغییرات ردیف نزد خود میرزاعبدالله برمیدارد؟ آیا راهبرد و رویکردهایی که تصحیح انتقادی متن توسط کارگروه به کار گرفته شده چیزی به دنیای موسیقی و موسیقیشناسی ما میآموزاند و راهی پیش پای پژوهندگان ردیف میگستراند یا عیاری میشود برای نشر دیگر نغمهنگاریهای قدیمی بازیافته؟
همه در سخنشان -و البته فراهم آورندگان در عملشان نیز- آورده بودند که کشف و از آن مهمتر نشر چنین سند تاریخی سترگی، اهمیت فراوان دارد. اما به راستی چرا این چند نغمهی نگاشته به خط صبا سند است و تاریخی است و مهم است؟ ردیف میرزاعبدالله صبا چه دارد بیش از این همه ردیف که تاکنون منتشر شده است؟ همهی اینها و بسیاری پرسشهای دیگر که میتوان پس از این مطرح کرد وجههای پرشمار ارج و ارزش یک متن مرجع در تاریخ موسیقی ما است. این متن به برکت خود و در پرتو ریزبینی بسیار، میتواند بسی پرسشها طرح کند و دیدگان ما را بر چشماندازهای تازهای دربارهی متنهای مرجع موسیقایی بگشاید.